«Η αλήθεια είναι ότι δε νιώθω κάπως διαφορετικά.  Kακή μαμά, ε;», μού λέει μεταξύ σοβαρού και αστείου η φίλη μου, η οποία είναι νέα μητέρα διδύμων. Ενός κοριτσιού και ενός αγοριού.

Είχαν προηγηθεί δύο χρόνια προσπαθειών μέσω εξωσωματικής, μία εγκυμοσύνη που την ταλαιπώρησε και την καθήλωσε στο κρεβάτι του νοσοκομείου, όπου και γέννησε πρόωρα.

Στη συνέχεια δύο μήνες που έβλεπε τα μωρά της για μία μόνο ώρα την ημέρα στη μονάδα νεογνών, που έπρεπε κάθε τρεις ώρες να αντλεί γάλα και να το πηγαίνει στο ψυγείο του μαιευτηρίου για να δυναμώσουν πιο γρήγορα.

Αγκαλιές «καγκουρό» σώμα με σώμα. Αγωνία για κάθε μικρό ή μεγάλο πισωγύρισμα, για κάθε άπνοια, κάθε υπόνοια για επικείμενο χειρουργείο. Προετοιμασία για κάθε ενδεχόμενο.

Τη στιγμή όμως που τη ρώτησα πώς νιώθει που έγινε μαμά, δεν αναλογίστηκε όλα αυτά. Παρά μόνο ότι δεν αισθάνθηκε την απόλυτη, ενστικτώδη σύνδεση αμέσως μόλις είδε τα μωρά της.

Ένα αφήγημα που γεμίζει ενοχές

Η φίλη μου δεν είναι η πρώτη νέα μητέρα που μου λέει κάτι τέτοιο. «Αισθάνομαι σαν να μου έχουν δώσει ένα μωράκι και μου είπαν “πρέπει να το φροντίζεις”», μου είχε περιγράψει τη μητρότητα που μόλις είχε μπει στη ζωή της η αδερφή μου.

«Η αντίληψη του μητρικού ενστίκτου δεν είναι βιολογικά τεκμηριωμένη».

Δεν είναι ότι δεν το έκανε με χαρά ή ότι δεν ένιωθε αγάπη και τρυφερότητα για το νέο πλασματάκι. Απλώς δεν το έζησε ως κάτι το συνταρακτικό που την κατέκλυσε αμέσως.

Όταν μιλάμε για «μητρικό ένστικτο» σαν κάτι που πρέπει να υπάρχει «στις εργοστασιακές ρυθμίσεις» μιας γυναίκας, δημιουργούμε ένα αόρατο μέτρο σύγκρισης. Μια προσδοκία.

Κι αν δεν το νιώσεις; Αν η σύνδεση δεν είναι άμεση; Αν κουραστείς ή θυμώσεις ή βαρεθείς;

Τότε, η γυναίκα δεν αμφισβητεί τη θεωρία της ύπαρξης αυτού του ενστίκτου, αλλά τον ίδιο της τον εαυτό. Και γεμίζει ενοχές.

Τι λένε οι επιστήμονες

Η αντίληψη του μητρικού ενστίκτου δεν είναι βιολογικά τεκμηριωμένη. Αντίθετα, η φροντίδα και η συναισθηματική σύνδεση -η οποία παρεμπιπτόντως συμβαίνει και στους μπαμπάδες-, οικοδομούνται μέσα από την εμπειρία, την αλληλεπίδραση και τη συνειδητή επιλογή.

Μια μελέτη αποκάλυψε ότι έως και 40% των μητέρων που γέννησαν το πρώτο τους παιδί και 25% όσων γέννησαν το δεύτερο δήλωσαν ότι ένιωσαν αδιαφορία όταν κράτησαν το μωρό τους για πρώτη φορά (Robson & Kumar, 1980).

«Ένα μικρό ποσοστό μπορεί ακόμη και να έχει εχθρικά συναισθήματα προς το βρέφος».

Οι περισσότερες λένε ότι τα συναισθήματα στοργής εμφανίστηκαν μία εβδομάδα μετά. Άλλες χρειάστηκε να παλεύουν με αυτό για μήνες (Righetti-Veltema, Conne-Perréard, Bousquet, & Manzano, 2002).

Στον γενικό πληθυσμό των γυναικών μετά τον τοκετό, δύο μελέτες ανέφεραν ποσοστά κακής σύνδεσης μητέρας-παιδιού στο 7,1% στις δύο εβδομάδες (Reck et al., 2006) και 8,9% στις 12 εβδομάδες (Taylor, Atkins, Kumar, Adams, & Glover, 2005).

Ένα μικρό ποσοστό μπορεί ακόμη και να έχει εχθρικά συναισθήματα προς το βρέφος του (Brocketing, Aucamp, & Fraser, 2006).

«Η αναπαραγωγή τέτοιων μύθων απαλλάσσει πολύ εύκολα τους πατεράδες από τις δικές τους ευθύνες».

Οι μητέρες που βιώνουν αυτή την έλλειψη στοργής συχνά αισθάνονται σαν κακές μητέρες και έχουν έντονα συναισθήματα ενοχής και ντροπής (Røseth, Binder, & Malt, 2011).

Τέλος στην «τέλεια μητέρα»

Ίσως είναι καιρός να εγκαταλείψουμε το παραμύθι του μητρικού φίλτρου. Όχι για να μειώσουμε τη μητέρα. Ακριβώς το αντίθετο.

Όταν θεωρούμε ότι οι υπερβάσεις της είναι αυτονόητες, κάτι το ενστικτώδες, δεν αναγνωρίζουμε την συνειδητή της προσπάθεια. Την πρόθεση. Κι ας μην τα κάνει όλα τέλεια.

Όχι, δεν είναι το μητρικό ένστικτο που σε κάνει να ξενυχτάς κάθε βράδυ, να ικανοποιείς κάθε ανάγκη πριν παρουσιαστεί, να αγωνιάς για το καθετί.

Είναι μια βαθιά αίσθηση ευθύνης για ένα πλάσμα που έφερες στη ζωή και η αγάπη που χτίζεται μέρα με την ημέρα.

«Όταν εξιδανικεύεις κάτι, δεν μπορείς να το κρίνεις σωστά».

Και αυτά δεν είναι μόνο γυναικεία υπόθεση. Η αναπαραγωγή τέτοιων μύθων απαλλάσσει πολύ εύκολα τους πατεράδες από τις δικές τους ευθύνες και τον ρόλο που πρέπει να αναλάβουν κι εκείνοι.

Η μητέρα φύσει και θέσει «αγία»;

Τα τελευταία χρόνια η ελληνική κοινωνία έχει συγκλονιστεί από αποτρόπαια εγκλήματα που έχουν διαπράξει γυναίκες εναντίον των ίδιων των παιδιών τους.

Πώς μας ξεφεύγουν τέτοιες συμπεριφορές. Πώς δεν αναγνωρίζουμε αμέσως την κακοποιητική μητέρα; Τη μητέρα εγκληματία;

Όσο συνεχίζουμε να αναπαράγουμε μύθους, τυφλωνόμαστε μπροστά στη σκληρή πραγματικότητα: πως δεν είναι όλες οι μητέρες στοργικές.

Η  κοινωνία αρνείται να το δει, γιατί έχει εκπαιδευτεί να πιστεύει πως μία μάνα δεν μπορεί να κάνει κακό. Πως είναι «φτιαγμένη» να αγαπά.

Όταν εξιδανικεύεις κάτι, δεν μπορείς να το κρίνεις σωστά. Το στερεότυπο της καλής μητέρας εκ φύσεως μάς εμποδίζει να αναγνωρίσουμε και να προλάβουμε την παθολογία όταν υπάρχει.

Η αυτοδιάθεση της μητέρας-γυναίκας

Από πολύ νωρίς μια γυναίκα αισθάνεται ότι θα πρέπει να επιβεβαιώνει τα στερεότυπα που υπάρχουν για αυτήν, ούσα παράλληλα συνεχώς αποδέκτης επικρίσεων και αρνητικών σχολίων.

Αυτό είναι ακόμη πιο έντονο όταν αποφασίσει να γίνει μητέρα (ή να μη γίνει).

Τότε στο στόχαστρο μπαίνουν τα πάντα. Από την ηλικία και την οικογενειακή της κατάσταση, μέχρι το πώς θα μεγαλώσει τα παιδιά της.

Πίεση για το αν θα επιλέξει τον φυσικό τοκετό ή την καισαρική. Αν θα θηλάσει, αν θα κάνει συγκοίμηση, αν θα ακολουθεί την τάδε ή την δείνα σχολή διαπαιδαγώγησης.

Σήμερα λοιπόν που είναι η γιορτή της μητέρας ας της κάνουμε ένα δώρο. Ας την αφήσουμε ήσυχη. Υπεύθυνη να κρίνει η ίδια για τον εαυτό της, το σώμα της και το μεγάλωμα των παιδιών της. Χωρίς ενοχές και περιττά βάρη. Χρόνια πολλά σε όλες!