Μια ευρέως χορηγούμενη κατηγορία αντικαταθλιπτικών φαρμάκων φαίνεται ότι αποτελεί σημαντικό «σύμμαχο» του ανοσοποιητικού συστήματος ενάντια στον καρκίνο. Ο λόγος για τους εκλεκτικούς αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRIs), οι οποίοι, σύμφωνα με δημοσίευση ερευνητών του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας στο Λος Αντζελες (UCLA) στο επιστημονικό περιοδικό «Cell», ενισχύουν σημαντικά την ικανότητα των Τ κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος να καταστέλλουν την καρκινική ανάπτυξη. Αυτό αποδείχθηκε από πειράματα σε όγκους ποντικιών αλλά και σε ανθρώπινους όγκους διαφορετικών μορφών καρκίνου.

Πιο «χαρούμενα» Τ κύτταρα

«Αποδεικνύεται τελικά ότι οι SSRIs δεν κάνουν μόνο τον εγκέφαλό μας πιο ‘‘χαρούμενο’’. Κάνουν πιο ‘‘χαρούμενα’’ και τα Τ κύτταρά μας – ακόμη και αν εκείνα μάχονται τον καρκίνο» ανέφερε η δρ Λίλι Γιανγκ, κύρια συγγραφέας της μελέτης, καθηγήτρια Μικροβιολογίας, Ανοσολογίας και Μοριακής Γενετικής στο UCLA και προσέθεσε: «Τα φάρμακα αυτά χρησιμοποιούνται ευρέως και με ασφάλεια για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης επί δεκαετίες και έτσι η χρήση τους ενάντια στον καρκίνο αναμένεται να αποτελέσει μια πολύ πιο εύκολη διαδικασία σε σύγκριση με την ανάπτυξη μιας εντελώς νέας θεραπείας».

Η επικεφαλής της ερευνητικής ομάδας καθηγήτρια Λίλι Γιανγκ
Credit: Elena Zhukova/UCLA Broad Stem Cell Research Center

Ευρύτατη χρήση και στη χώρα μας

Σύμφωνα με τα αμερικανικά Κέντρα Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (CDC), ένας στους οκτώ ενηλίκους στις ΗΠΑ λαμβάνει αντικαταθλιπτικά φάρμακα – με τους SSRIs να αποτελούν τα πιο συχνά συνταγογραφούμενα φάρμακα αυτής της κατηγορίας. Στη χώρα μας εκτιμάται ότι ως και 400.000 άτομα λαμβάνουν αντικαταθλιπτικά σε συστηματική ή μη βάση. Οι SSRIs αυξάνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης, του «νευροδιαβιβαστή της χαράς» του εγκεφάλου μπλοκάροντας τη δραστηριότητα μιας πρωτεΐνης που ονομάζεται μεταφορέας σεροτονίνης (SERT).

Σεροτονίνη: «Σημαντικός παίκτης» για ολόκληρο τον οργανισμό

Παρότι η σεροτονίνη είναι γνωστή κατά κύριο λόγο για τον ρόλο που παίζει στον εγκέφαλο αποτελεί επίσης «σημαντικό παίκτη» σε ό,τι αφορά διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στον οργανισμό, συμπεριλαμβανομένων της πέψης, του μεταβολισμού και της δραστηριότητας του ανοσοποιητικού συστήματος.

Το ένζυμο ΜΑΟ-Α

Η δρ Γιανγκ και η ομάδα της ξεκίνησαν να διερευνούν τον ρόλο της σεροτονίνης ενάντια στον καρκίνο όταν παρατήρησαν πως ανοσοκύτταρα που είχαν απομονωθεί από όγκους εμφάνιζαν υψηλότερα επίπεδα μορίων που ρυθμίζουν τον συγκεκριμένο νευροδιαβιβαστή. Αρχικώς επικεντρώθηκαν στο ΜΑΟ-Α, ένα ένζυμο το οποίο διασπά τη σεροτονίνη και άλλους νευροδιαβιβαστές συμπεριλαμβανομένων της νορεπινεφρίνης και της ντοπαμίνης.

Αποτελεσματικοί αλλά μη ασφαλείς οι αναστολείς του ενζύμου

Το 2021 η ερευνητική ομάδα ανέφερε ότι τα Τ κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος παράγουν ΜΑΟ-Α όταν αναγνωρίζουν την ύπαρξη όγκων, γεγονός που καθιστά πιο δύσκολο για εκείνα να πολεμήσουν τον καρκίνο. Οι ερευνητές ανακάλυψαν ότι όταν χορήγησαν σε ποντίκια με μελάνωμα και καρκίνο του παχέος εντέρου αναστολείς του ΜΑΟ, που ονομάζονται MAOIs – πρόκειται για την πρώτη οικογένεια αντικαταθλιπτικών φαρμάκων που αναπτύχθηκε ποτέ – τα Τ κύτταρα των πειραματοζώων μπορούσαν να επιτεθούν πιο αποτελεσματικά στους όγκους.
Η στόχευση του SERT

Ωστόσο επειδή τα φάρμακα MAOIs συνδέονται με σοβαρές παρενέργειες και αλληλεπιδράσεις με ορισμένες τροφές καθώς και με άλλα φάρμακα, η ομάδα έστρεψε την προσοχή της σε ένα άλλο μόριο που ρυθμίζει τη σεροτονίνη, το SERT. «Σε αντίθεση με το MAO-A το οποίο διασπά πολλούς νευροδιαβιβαστές, το SERT έχει μόνο ένα καθήκον – τη μεταφορά της σεροτονίνης» εξήγησε ο δρ Μπο Λι, πρώτος συγγραφέας της μελέτης και κύριος ερευνητής στο Εργαστήριο της δρος Γιανγκ. «Το SERT ήταν για εμάς ένας πολύ ελκυστικός στόχος καθώς τα φάρμακα που δρουν σε αυτό οι SSRIs – χρησιμοποιούνται ευρέως με ελάχιστες παρενέργειες».

Μείωση των όγκων πάνω από 50%

Οι ερευνητές μελέτησαν τους SSRIs σε όγκους του μαστού, του προστάτη, του παχέος εντέρου, της ουροδόχου κύστεως καθώς και σε όγκους μελανώματος – επρόκειτο τόσο για όγκους ποντικιών όσο και ανθρώπων. Ανακάλυψαν ότι η θεραπεία μείωσε το μέσο μέγεθος των όγκων κατά πάνω από 50% και έκανε τα φονικά Τ κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος (τα Τ κύτταρα που πολεμούν τον καρκίνο) πιο αποτελεσματικά ενάντια στους όγκους.

Συνδυαστική θεραπεία

Η ερευνητική ομάδα εξέτασε επίσης αν ο συνδυασμός των SSRIs με τις υπάρχουσες θεραπείες για τον καρκίνο μπορούσε να βελτιώσει την αποτελεσματικότητα των αντικαρκινικών θεραπειών. Δοκίμασαν τον συνδυασμό ενός SSRI με ένα αντίσωμα anti-PD-1 (ευρέως χρησιμοποιούμενη ανοσοθεραπεία για τον καρκίνο) σε μοντέλα ποντικών με μελάνωμα και καρκίνο του παχέος εντέρου. Τα αντισώματα anti-PD-1 δρουν μπλοκάροντας μόρια τα οποία καταστέλλουν τη δραστηριότητα των ανοσοκυττάρων, επιτρέποντας έτσι στα Τ κύτταρα να επιτεθούν πιο αποτελεσματικά στους όγκους.

Πλήρης ύφεση σε κάποιες περιπτώσεις

Τα αποτελέσματα ήταν εντυπωσιακά: ο συνδυασμός των δύο θεραπειών μείωσε σημαντικά το μέγεθος των όγκων σε όλα τα πειραματόζωα ενώ σε κάποιες περιπτώσεις οδήγησε σε πλήρη ύφεση.

«Οι θεραπείες anti-PD-1 είναι αποτελεσματικές σε ποσοστό μικρότερο του 25% των ασθενών» σημείωσε ο Τζέιμς Ελστεν-Μπράουν, ερευνητής στο Εργαστήριο Γιανγκ, εκ των συγγραφέων της μελέτης και συμπλήρωσε: «Αν ένα ασφαλές, ευρέως διαθέσιμο φάρμακο όπως ένας SSRI μπορεί να καταστήσει αυτές τις θεραπείες πιο αποτελεσματικές, θα μιλάμε για μια τεράστια εξέλιξη».

Στόχος η κλινική δοκιμή σε ασθενείς με καρκίνο

Επόμενο βήμα για τους ερευνητές είναι το να εξετάσουν αν ασθενείς με καρκίνο οι οποίοι λαμβάνουν SSRIs έχουν καλύτερη έκβαση – και ιδίως ασθενείς που λαμβάνουν ανοσοθεραπεία. «Με δεδομένο ότι περίπου το 20% των ασθενών με καρκίνο λαμβάνει αντικαταθλιπτικά – και κυρίως SSRIs – έχουμε μια μοναδική ευκαιρία να εξερευνήσουμε πώς αυτά τα φάρμακα μπορούν να βελτιώσουν την έκβαση στον καρκίνο» υπογράμμισε η δρ Γιανγκ. «Στόχος μας είναι να σχεδιάσουμε μια κλινική δοκιμή στην οποία θα συγκρίνουμε ασθενείς μα καρκίνο που λαμβάνουν αυτά τα φάρμακα με άλλους ασθενείς που δεν τα λαμβάνουν».

Πολύ μικρότερο το κόστος επαναστόχευσης εγκεκριμένων φαρμάκων

Η καθηγήτρια προσέθεσε ότι η χρήση ήδη εγκεκριμένων φαρμάκων μπορεί να φέρει ταχύτερα νέες θεραπείες στους ασθενείς με καρκίνο, γεγονός που καθιστά αυτή τη μελέτη άκρως υποσχόμενη. «Μελέτες εκτιμούν ότι όλη η διαδικασία ανάπτυξης μιας νέας θεραπείας για τον καρκίνο κοστίζει 1,5 δισ. δολάρια κατά μέσο όρο. Οταν συγκρίνουμε αυτό το κόστος με εκείνο των 300 εκ. δολαρίων που αφορά την επαναστόχευση εγκεκριμένων φαρμάκων, είναι σαφές γιατί η προσέγγισή μας έχει τόσο μεγάλη δυναμική».

Σημειώνεται ότι η ερευνητική ομάδα έχει ήδη καταθέσει αίτηση για κατοχύρωση πατέντας σε ό,τι αφορά τη νέα θεραπευτική στρατηγική της.