Την επόμενη εβδομάδα συμπληρώνονται δέκα χρόνια από τότε που διενεργήθηκε το «κακό», κατά την κρίση μου, δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015 εν μέσω κλειστών τραπεζών και κεφαλαιακών περιορισμών (capital controls) .
Και επειδή το παρελθόν μιας χώρας επηρεάζει και το μέλλον της, θα ήθελα σύντομα να θυμηθούμε τα ακόλουθα πράγματα.
Το δημοψήφισμα τούτο είχε έντονα προβλήματα δημοκρατικής και θεσμικής νομιμοποίησης. Κάτω από ποιο πρίσμα;
- Η στάση τότε πρωθυπουργού κ. Τσίπρα. Τι εννοώ; Είναι σαφές ότι ο θεσμός των δημοψηφισμάτων συνιστούσε και συνιστά δομικό στοιχείο της κουλτούρας της αριστερής διανόησης ( « Beck, Η επινόηση του πολιτικού»).
Όμως ο κ. Τσίπρας , όταν το 2012 είχε αποπειραθεί ο τότε πρωθυπουργός κ. Γιώργος Παπανδρέου να διενεργήσει δημοψήφισμα, είχε απορρίψει έντονα την ιδέα τούτη , λέγοντας χαρακτηριστικά «ότι αυτό θα ήταν μια επικίνδυνη ζαριά για τη χώρα μας , γιατί θα έθετε το δίλημμα ευρώ (και μέτρα) ή έξοδος από το ευρώ, οπότε η κατάρρευση της οικονομίας …θα ερχόταν πολύ πιο πριν από την κάλπη».
Ωστόσο τρία χρόνια μετά , δηλαδή τον Ιούλιο του 2015, ο κ. Τσίπρας είχε λησμονήσει όλες αυτές τις προγενέστερες τοποθετήσεις του και προκήρυξε το επίμαχο δημοψήφισμα ! - Το ανωτέρω εξαγγελθέν δημοψήφισμα είχε σοβαρά νομικά προβλήματα. Έτσι το άρθρο 3 του σχετικού νόμου (ν. 4023/2011) απαιτούσε «τα ερωτήματα τα οποία τίθενται στους ψηφοφόρους να διατυπώνονται κατά τρόπο σαφή και σύντομο».
Ωστόσο, μόνο σαφή ερωτήματα δεν είχαν τεθεί στους πολίτες. Έτσι η γιαγιά και ο παππούς της πόλης ή του χωριού ή και οι περισσότερο μορφωμένοι άνθρωποι ήταν αναγκαίο να απαντήσουν στο εξής πράγμα:
Εάν, δηλαδή, εγκρίνουν με ένα ναι ή με ένα όχι «το δεύτερο πρόγραμμα προκαταρκτικής ανάλυσης βιωσιμότητας χρέους (Preliminary Debt Sustainability Analysis)»!
Είναι σαφές, ότι κανείς δεν καταλάβαινε εύκολα τι υποκρυπτόταν πίσω από το ερώτημα τούτο και επομένως υπήρχε το ισχυρό ενδεχόμενο φαλκίδευσης της ψήφου των πολιτών!
Όπως και έγινε, αφού οι περισσότεροι πολίτες νόμιζαν ότι ψήφιζαν εναντίον της σκληρής λιτότητας που είχε επιβληθεί στη χώρα μας από τους διεθνείς δανειστές!
Επιπλέον, υπήρχε και ένα άλλο νομικό πρόβλημα, αφού η ψηφοφορία έπρεπε να γίνει «εντός τριάντα ημερών από τη δημοσίευση του προεδρικού διατάγματος με το οποίο προκηρυσσόταν το δημοψήφισμα» .
Ωστόσο, η ψηφοφορία των πολιτών έλαβε χώρα παράτυπα μόλις πέντε ημέρες μετά την προκήρυξη του δημοψηφίσματος και έτσι δεν έγινε ένας ολοκληρωμένος διάλογος στην κοινωνία των πολιτών για την Ευρώπη (ή για τις εναλλακτικές λύσεις που αναζητούσαν κάποιοι , εντελώς παράδοξα κατά τη γνώμη μου, στη Ρωσία ή την Κίνα)!
Το αποτέλεσμα είναι γνωστό. Το 62% των Ελλήνων πολιτών ψήφισαν ΟΧΙ, νομίζοντας προφανώς ότι καταψηφίζουν τη σκληρή λιτότητα . Ο τότε πρωθυπουργός κ. Τσίπρας θεώρησε αντίθετα ότι το δημοψήφισμα ήταν απλώς «ένα μέσο» για να πιέσει τους διεθνείς δανειστές .
Ο καθένας δηλαδή ψήφιζε ναι ή όχι για διαφορετικά μεγέθη! Και στο τέλος ψηφίστηκε από την τότε κυβέρνηση και ένα νέο μνημόνιο!
Το συμπέρασμα; Το δημοψήφισμα του Ιουλίου του 2015, έτσι όπως οργανώθηκε, συνιστούσε μια εντελώς αρνητική επιλογή και έφθειρε ανεπανόρθωτα το θεσμό του δημοψηφίσματος και τις αξίες της προοδευτικής σκέψης!
Ο Γρηγόρης Καλφέλης είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής του Α.Π.Θ
