Marlon Brando – James Dean: Έρωτας, ανταγωνισμός κι ο καθρέφτης του αμερικανικού ανδρισμού

Ο Brando ήταν ήδη «ο Brando» όταν ο Dean έκανε την είσοδό του στο Χόλιγουντ: σαγηνευτικός, ηλεκτρικός, ένας Stanley Kowalski με φωνή βαριά, φλογερό βλέμμα κι όλα τα κλισέ του αρρενωπού ήρωα.

Πριν τον Brando, υπήρχαν αρχετυπικά «αρρενωποί» ρόλοι τύπου John Wayne: παγωμένο βλέμμα, ελεγχόμενα συναισθήματα, άντρες που δεν κλαίνε ποτέ. Ο Wayne έμοιαζε να «δαμάζει» τις σκηνές του. Ήταν το μοντέλο του ψυχρού προστάτη-ήρωα, ακλόνητος και σχεδόν άψυχος. Ο Brando εισέβαλε με ακατέργαστο συναίσθημα και θυμό που έβραζε κάτω απ’ την επιφάνεια.

Στο Λεωφορείον ο Πόθος (1951) είναι γεμάτος ιδρώτα, βία και παιδική απόγνωση. Ήταν μια πρωτοφανής μείξη βίας και τρωτότητας, σεξουαλικότητας και συναισθηματικής ανάγκης. Αυτή η αντίφαση ήταν που τον έκανε τόσο ελκυστικό - όχι γιατί δεν είχε ευαισθησία, αλλά γιατί δεν ήξερε πώς να τη διαχειριστεί.Ο Brando μίλησε σε μια γενιά που πνιγόταν κάτω από τις μεταπολεμικές μάσκες της αρρενωπότητας. Οι άνδρες γύριζαν απ’ τον πόλεμο με PTSD, αλλά δεν υπήρχε γλώσσα να το εκφράσουν. Ο Brando τους έδωσε φωνή χωρίς λέξεις: με τα δάκρυα, τις φωνές, τις παύσεις του. Η θραυσματική, αντιηρωική του παρουσία επηρέασε το πώς βλέπαμε τον ανδρισμό στο σινεμά: δεν ήταν πια απόλυτος ήρωας ή απόλυτος κακός αλλά ένας άνθρωπος σε εσωτερική σύγκρουση. Έκτοτε και για δεκαετίες, όλοι οι «σκληροί άντρες» του σινεμά κουβαλούσαν κάτι από το DNA του Brando, είτε το ήξεραν είτε όχι.

Όμως το 1955, μια νέα ενσάρκωση του ανδρικού δράματος έκανε την εμφάνισή της στην ταινία Επαναστάτης Χωρίς Αιτία. Ήταν ο James Dean, με μια πιο ντελικάτη θλίψη, μια πιο θεατρική μελαγχολία, έναν πιο σύγχρονο ανδρισμό και με μια εφηβική ευαισθησία που έμοιαζε σχεδόν θυληπρεπής. Ένα puer aeternus κατά τα αρχέτυπα της γιουνγκιανής ψυχολογίας.

Ο πιο «λεπτός» ανδρισμός του Dean δεν ήταν απλώς ένας αισθητικός νεωτερισμός αλλά μια ρηξικέλευθη πολιτισμική ανάγκη. Τη δεκαετία του ’50, οι Ηνωμένες Πολιτείες μόλις είχαν βγει νικηφόρες (και βαθιά τραυματισμένες) από έναν Παγκόσμιο Πόλεμο. Η χώρα ήθελε επειγόντως να επιστρέψει στην «τάξη», την οικογένεια του προαστίου, τον αυστηρό πατέρα, τη νοικοκυρά μητέρα, το χαμογελαστό παιδί.

View this post on Instagram

A post shared by Hollywood Reporter (@hollywoodreporter)

Αλλά τα παιδιά αυτά δεν χαμογελούσαν πια αληθινά. Το ψυχροπολεμικό άγχος, η ατομική βόμβα, το τραύμα των γονιών-βετεράνων, η καταπίεση της συναισθηματικής έκφρασης, η αυξανόμενη δυσφορία απέναντι στους ασφυκτικούς ρόλους της ετεροκανονικής οικογένειας. Όλα αυτά έβραζαν κάτω από την επιφάνεια. Κι ο James Dean έγινε η ρωγμή στο προσωπείο. Ο ανδρισμός του δεν ήταν μονολιθικός. Ήταν εύθραυστος, ευάλωτος, εσωτερικευμένος. Δεν φοβόταν να κλάψει. Δεν ντρεπόταν να δείξει ανάγκη. Δεν ήξερε πώς να φωνάξει “σ’ αγαπώ” στον πατέρα του κι ακριβώς αυτή η αδυναμία συγκλόνιζε το αμερικανικό νεανικό κοινό. Ήταν το πληγωμένο εσωτερικό παιδί με σάρκα και οστά.

Τα περιοδικά δεν άργησαν να τον βαφτίσουν «ο νέος Brando». Και αν πιστέψουμε τον βιογράφο Stefan Kanfer, ο... παλιός Brando δεν το πήρε και τόσο καλά. Τον έβλεπε σαν έναν κλώνο του. Ένα αντίγραφο, χωρίς την αυθεντική «βρωμιά», χωρίς τον πόνο των ετών. Και, κυρίως, χωρίς την έγκρισή του.

Σε ένα πάρτι, λέγεται πως ο Brando πλησίασε τον Dean και του είπε: «Jimmy, πρέπει να είσαι ο εαυτός σου, όχι ο εαυτός μου!». Μια φράση που κουβαλά μέσα της και την πατρική παρότρυνση και την απειλή του ειδώλου που νιώθει ότι απειλείται.

Στο συλλογικό φαντασιακό, οι δύο άνδρες εκπροσωπούσαν δύο διαφορετικές αποχρώσεις της σύγχρονης ανδρικής ταυτότητας. Εκεί που η (κινηματογραφική) σεξουαλικότητα του Brando είναι φανερή (φα-νε-ρό-τα-τη!) και μαγνητική, του Dean είναι υπόγεια και εύθραυστη. Ενώ ο ανδρισμός του Brando είναι περισσότερο σωματικός και ζωώδης, του Dean είναι συναισθηματικός κι εσωτερικός. Ο Brando ήταν η ανδρική θλίψη όταν ουρλιάζει, ο Dean ήταν η ανδρική θλίψη όταν ψιθυρίζει.

Και κάπου ανάμεσά τους γεννήθηκε ένας νέος ανδρισμός, πιο αληθινός, πιο ρευστός. Αν τους δεις σαν ένα yin-yang, ο Brando είναι το σκοτεινό σώμα και ο Dean το φωτεινό τραύμα. Ο Jung θα τους έβαζε σε αντίθετες πλευρές του χάρτη του ασυνείδητου αλλά στην πραγματικότητα, ήταν οι δύο όψεις του ίδιου αιώνιου ερωτήματος: Τι σημαίνει να είσαι άντρας, όταν δεν θες πια να κρύβεσαι πίσω απ’ το κουστούμι της δύναμης;

Τελικά, η φιλία μεταξύ των δύο ανδρών ξεκίνησε όταν ο Brando επισκέφτηκε τα γυρίσματα της ταινίας Ανατολικά της Εδέμ το 1954, μια συνάντηση που διευκόλυνε ο σκηνοθέτης Elia Kazan. Λίγο καιρό αργότερα, ο James Dean επισκέφτηκε τον Brando στο πλατό της ταινίας Ντεζιρέ. Ο Dean, θαυμαστής του Brando από το Λεωφορείον ο Πόθος και εντονότερα μετά τον Ατίθασο, βρήκε στο πρόσωπο του μεγαλύτερου ηθοποιού έναν πρότυπο τόσο καλλιτεχνικό όσο κι ανθρώπινο.

Μια σχέση φτιαγμένη από επιθυμία και δύναμη

Οι φήμες για τη σχέση τους κυκλοφορούν εδώ και δεκαετίες. Ο William Bast ήταν ο πιο στενός φίλος (και πιθανός εραστής) του Dean, συγκάτοικός του και μετέπειτα σεναριογράφος. Σε μια πρώτη βιογραφία του ’75, υπονόησε πως Dean είχε «έντονο ενδιαφέρον» για τον Brando, αλλά το άφησε πιο ασαφές. Σε μια δεύτερη, αναθεωρημένη έκδοση το 2006, ήταν πιο άμεσος: έγραψε ότι ο Dean είχε ερωτική εμμονή με τον Brando, αλλά ο Brando τον απέρριπτε, κρατώντας τον σε απόσταση. Τον χαρακτήρισε «συναισθηματικά κακοποιητικό» απέναντι στον Dean, παίζοντας μαζί του ένα παιχνίδι εξουσίας.

Ο ίδιος ο Brando δεν παραδέχτηκε ποτέ δημόσια τη σχέση του με τον Dean. Έχει όμως μιλήσει γενικά για ομοφυλοφιλικές εμπειρίες: «Όπως μια μεγάλη μερίδα ανδρών, έτσι κι εγώ, είχα ομοφυλοφιλικές εμπειρίες και δεν ντρέπομαι για αυτό».

Υπάρχει μια περιβόητη ιστορία ότι ο Brando και ο Dean είχαν μια σαδομαζοχιστική δυναμική, με τον Dean σε ρόλο «υποτακτικού». Λέγεται πως του ζητούσε να τον «κάψει με τσιγάρα», και πως ο Dean «επαιτούσε» για προσοχή. Αλλά αυτό παραμένει μια ανεπιβεβαίωτη φήμη. Ο Truman Capote, που είχε το ταλέντο να λέει την αλήθεια με τον πιο αναξιόπιστο τρόπο, ισχυρίστηκε ότι ο Brando και ο Dean είχαν σεξουαλική σχέση, αλλά αυτά τα είπε στα πλαίσια κουτσομπολίστικων συνεντεύξεων, και δεν τεκμηριώθηκαν ποτέ.

Ο James Dean είχε δηλώσει: «Δεν είμαι ομοφυλόφιλος, αλλά δεν πρόκειται να ζήσω τη ζωή μου με το ένα χέρι δεμένο πισθάγκωνα», εννοώντας πως δε σκόπευε να περιοριστεί στη ζωή του όσον αφορά την ερωτική του ζωή. Φαίνεται να αντιλαμβανόταν τη σεξουαλικότητα με έναν τρόπο πιο ρευστό και σίγουρα έξω από τα κουτιά που επέβαλε η εποχή του.

Πάντως το 1957, δύο χρόνια μετά τον τραγικό θάνατο του Dean, ο Brando τον παρουσίαζε σαν κάποιον εμμονικό φαν: «Ό,τι κι αν έκανα εγώ, μετά το έκανε κι αυτός».

Ο μύθος του James Dean

Όταν ο James Dean σκοτώθηκε σε ηλικία μόλις 24 ετών, έχοντας προλάβει να πρωταγωνιστήσει μόνο σε τρεις ταινίες (East of Eden, Rebel Without a Cause, Giant), πέρασε στη σύγχρονη αμερικανική μυθολογία. Ο θάνατός του παγίωσε την εικόνα του ως αιώνιου νέου, ως μιας άγριας καρδιάς που δεν θα γεράσει ποτέ. Ο Brando έζησε ως τα 80, πήρε Όσκαρ, τα αρνήθηκε. Έγινε πολιτικός, απόμακρος, έπεσε σε καταθλίψεις και σε εθισμούς. Έζησε αρκετά για να δει τον εαυτό του να ξεπερνιέται.

Η σχέση τους, αν και σύντομη και θολή, παραμένει σύμβολο μιας εποχής γεμάτης ένταση, ανεξερεύνητων επιθυμιών και της αέναης αναζήτησης ταυτότητας σε έναν κόσμο που δεν ήξερε πώς να τις χωρέσει. Όπως σε πολλές ιστορίες του Χόλιγουντ, η αλήθεια παραμένει γκρίζα, με τον θρύλο να ζει ανεξάρτητα από την πραγματικότητα.