Μπορεί το 2024 να ήταν μια καλή «γιουροβιζιονική» χρονιά για την Ελβετία, η οποία 36 χρόνια μετά τη νίκη της Σελίν Ντιόν σήκωσε ξανά την κούπα χάρη στo Nemo, όμως καταγράφηκε ως ένα μάλλον annus horribilis για τον ίδιο τον θεσμό.
Οχι, τίποτα σε πρώτη ανάγνωση δεν πήγε τόσο στραβά, ώστε να πληγωθεί ή να αμαυρωθεί το γόητρο και το κύρος ενός θεσμού, η ιδέα για τη δημιουργία του οποίου το 1956 θεμελιώθηκε στη σκέψη πως η μεταπολεμική Ευρώπη έπρεπε να εστιάσει σε όσα την ένωναν και όχι να αναμασά εκείνα που την είχαν διχάσει.
Τ@ Nemo ή αλλώς το πρώτο non binary άτομο που σήκωσε την κούπα της Eurovision πέρσι, στον πιο πολιτικό – μέχρι τον φετινό- διαγωνισμό
Ηταν όμως ακριβώς αυτός ο πυρήνας του ευρωπαϊκού διαγωνισμού τραγουδιού που τέθηκε όσο ποτέ υπό αμφισβήτηση πέρυσι με τα πολιτικά μηνύματα που αποφάσισαν να εκπέμψουν οι συμμετέχοντες, τα οποία επισκίασαν τελικά τη μουσική γιορτή.
Θρυαλλίδα και επίκεντρο των αντιδράσεων ήταν η συμμετοχή του Ισραήλ, την ώρα μάλιστα που η χώρα προκαλούσε ανθρωπιστική ασφυξία στη Γάζα ως αντίποινα της επίθεσης της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023. Και όχι, δεν μιλάμε μόνο για το πολυσυζητημένο χασμουρητό της Μαρίνας Σάττι την ώρα που η εκπρόσωπος της χώρας, Εντεν Γκολάν, μιλούσε στη συνέντευξη Τύπου μετά τον Β’ Ημιτελικό, ούτε αποκλειστικά για τα γιουχαΐσματα μερίδας του κοινού στον απόηχο της εμφάνισης της καλλιτέχνιδας στον μεγάλο τελικό στη σκηνή του Malmö Arena.
Από τη μουσική στη διαμαρτυρία
Οι πονοκέφαλοι για την EBU – την ευρωπαϊκή ένωση των δημόσιων ραδιοτηλεοπτικών οργανισμών – ξεκίνησαν ήδη από την ανακοίνωση του τραγουδιού του Ισραήλ. Ο αρχικός τίτλος, «October Rain», θεωρήθηκε πως παρέπεμπε εμμέσως στην επίθεση της 7ης Οκτωβρίου από τη Χαμάς, κρίθηκε ως πολιτικός και το Ισραήλ αναγκάστηκε να τον αναθεωρήσει σε «Hurricane».
Παρά τη «μεταμφίεση», οι αντιδράσεις δεν καταλάγιασαν. Εκατοντάδες σουηδοί καλλιτέχνες ζήτησαν μέσω ψηφίσματος από τη δημόσια τηλεόραση της χώρας (SVT) να θέσει βέτο στη συμμετοχή του Ισραήλ, παλαιστινιακές οργανώσεις απηύθυναν κάλεσμα για μποϊκοτάζ του διαγωνισμού, ο Ερικ Σάαντε – εκπρόσωπος της χώρας στη διοργάνωση του 2011, που επανέκαμψε πέρυσι ως μέρος του opening act του Α’ Ημιτελικού – εμφανίστηκε επί σκηνής με τυλιγμένη στο χέρι του μια παλαιστινιακή κεφίγια προκαλώντας την μήνιν της EBU.
Ακόμα και η γνωστή eco-warrior Γκρέτα Τούνμπεργκ διαδήλωσε μαζί με χιλιάδες συμπατριώτες της στους δρόμους του Μάλμε την ημέρα του μεγάλου τελικού κατά της ισραηλινής συμμετοχής.
Η eco warrior Γκρέτα Τούνμπεργκ διαδήλωσε πέρσι κατά της συμμετοχής του Ισραήλ ανήμερα του μεγάλου τελικού & συνελήφθη από τις σουηδικές αρχές
Παρά πάντως την πολεμική που δέχθηκε το Ισραήλ, η Γκολάν, η οποία τις δέκα ημέρες που έμεινε στη Σουηδία βρισκόταν υπό αυστηρή αστυνομική προστασία και περιβαλλόταν από δρακόντεια μέτρα ασφαλείας, κατάφερε τελικά να αναρριχηθεί στην 5η θέση της γενικής κατάταξης.
Το Ισραήλ, το οποίο εφέτος επέλεξε για τον διαγωνισμό της Βασιλείας την Γιουβάλ Ραφαέλ, μια επιζήσασα της επίθεσης στο φεστιβάλ Nova της 7ης Οκτωβρίου 2023, η οποία στράφηκε στη μουσική ως μέσο διαχείρισης του μετατραυματικού στρες, αναμένεται να διχάσει ξανά και μόνο με την παρουσία του στο διαγωνισμό. Και αυτό παρότι η EBU έσπευσε να στήσει ανάχωμα στις όποιες αντιδράσεις, με δύο νέους, πολυσυζητημένους – για τους λάθος λόγους – κανονισμούς.
Πολιτικοποιώντας την απολιτικοποίηση
Με εφαρμογή από εφέτος, καταργούνται οι συνεντεύξεις Τύπου των συμμετεχόντων έπειτα από τους δύο ημιτελικούς, ενώ οι εκπρόσωποι των 37 χωρών που διαγωνίζονται απαγορεύεται να φέρουν επί σκηνής οποιαδήποτε άλλη σημαία ή σύμβολο πέρα από εκείνη της χώρας τους. Κανείς ωστόσο δεν μπορεί να εγγυηθεί πως δεν θα υπάρξουν καλλιτέχνες που θα παρακούσουν, θα παραβούν το γράμμα του νόμου και θα αντιμετωπίσουν κυρώσεις.
Ηδη 72 παλαίμαχοι συμμετέχοντες του διαγωνισμού ζήτησαν με επιστολή τους προς την EBU την αποπομπή του ισραηλινού δικτύου ΚΑΝ από τη φετινή διοργάνωση.
Η Ελλάδα με την Klavdia είναι μία από τις 24 χώρες που διαγωνίζονται φέτος με τραγούδια στη μητρική τους γλώσσα. Alma Bengtssson/EBU
Θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς ότι η προσπάθεια απο-πολιτικοποίησης της Eurovision στην πραγματικότητα επισύρει το αντίθετο αποτέλεσμα. Την πολιτικοποιεί ακόμα περισσότερο και μάλιστα σε μια χρονιά που 24 από τις συμμετέχουσες χώρες έφτασαν στην Ελβετία έχοντας στις αποσκευές τους τραγούδια με στίχους στη μητρική τους γλώσσα. Υπενθυμίζεται ότι το 1999 η EBU ήρε τον κανόνα που ήθελε κάθε χώρα να συμμετέχει με τραγούδι στην εθνική της γλώσσα, επιχειρώντας στροφή στην παγκοσμιοποίηση.
Φαίνεται πως πλέον βαδίζουμε ολοταχώς προς μια εκ νέου εθνικοποίηση των συμμετοχών. Πρόκειται άραγε για σημείο των καιρών ή μήπως για ένα νέο status που θα δούμε να κερδίζει περισσότερο έδαφος και να παγιώνεται τα επόμενα χρόνια;
Ποπ χαρακώματα
Το πρόσφατο παρελθόν καταδεικνύει με τον πιο ανάγλυφο τρόπο πως η Eurovision μπορεί να γίνει πεδίο προβολής όχι μόνο εθνικών ταυτοτήτων αλλά και εθνικών αιτουμένων – ή ακόμα και απωθημένων.
Το 2016 η Susana Alimivna Jamaladinova ή κατά κόσμον Jamala σήκωσε την κούπα στον 61ο διαγωνισμό της Στοκχόλμης με το τραγούδι «1944», το οποίο θεωρήθηκε μια ηχηρή καταγγελία στην προσάρτηση της Κριμαίας από τους Ρώσους.
Την αμέσως επόμενη χρονιά, η οικοδέσποινα Ουκρανία απαγόρευσε την είσοδο εντός των συνόρων της τής ρωσίδας εκπροσώπου, επειδή εκείνη είχε ταξιδέψει για να τραγουδήσει στην κατεχόμενη Κριμαία. Η Ρωσία απέσυρε τη συμμετοχή της ενώ πέντε χρόνια αργότερα, το 2022, αποκλείστηκε από τον διαγωνισμό λόγω του πολέμου που κήρυξε στην Ουκρανία.
Hταν η χρονιά που τη νίκη πήρε για μία ακόμα φορά η Ουκρανία, με το συγκρότημα Kalush Orchestra. Ποιος αμφιβάλλει ότι οι τηλεθεατές της Ευρώπης έστειλαν με την ψήφο τους ένα απερίφραστο μήνυμα καταδίκης του ρωσικού ιμπεριαλισμού, ψηφίζοντας μονοκούκι το τραγούδι «Stefania»;
Λίγα χρόνια νωρίτερα, το 2009, η Γεωργία βρέθηκε εκτός του διαγωνισμού με οικοδέσποινα τη Ρωσία, όταν η EBU έκρινε ακατάλληλους τους στίχους του κομματιού «We Don’t Wanna Put In». Βρισκόμασταν μόλις λίγους μήνες μετά το τέλος της πολεμικής σύρραξης μεταξύ των δύο χωρών και ακόμα και ο πιο αφελής ή απονήρευτος μπορούσε να αντιληφθεί τις συνδηλώσεις που γεννούσε ο εν λόγω τίτλος.
Εξόχως πολιτική από τη Ρωσία είχε θεωρηθεί και η πολυθρύλητη συμμετοχή του Βέρκα Σερντούτσκα για λογαριασμό της Ουκρανίας το 2007. Το επίμαχο σημείο ήταν ο τίτλος «Dancing Lasha Tumbai», ο οποίος στην πραγματικότητα δεν σήμαινε τίποτα, αλλά η ρωσική τηλεόραση έκρινε πως ακουγόταν ως «Russia Goodbye», δηλαδή «Αντίο Ρωσία», προωθώντας έτσι το κίνημα απομάκρυνσης των Ουκρανών από τη ρωσική σφαίρα επιρροής.
Ελσίνικι 2007. Η συμμετοχή της Ουκρανίας με τον Βέρκα Σερντούτσκα θεωρήθηκε κόκκινο πανί από τη Ρωσία εξαιτίας ενός ακατάληπτου στίχου. REUTERS/Bob Strong
Παρά τις αντιρρήσεις, το τραγούδι διαγωνίστηκε και έφτασε στη δεύτερη θέση – πλέον ο εκκεντρικός καλλιτέχνης έχει όντως αλλάξει τον τίτλο του τραγουδιού σε «Dancing Russia Goodbye».
Ναγκόρνο-Καραμπάχ, Μ. Ανατολή και… Κίνα
Ενα άλλο δίπολο χωρών που έχουν μεταφέρει τις πολιτικές και εδαφικές διαφορές τους στην κονίστρα της Eurovision είναι η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν. Μπορεί να μην έκαναν τη σκηνή του διαγωνισμού Ναγκόρνο-Καραμπάχ, ωστόσο το 2009 η αζερική τηλεόραση έκανε παρεμβολές στην εικόνα στη διάρκεια της προβολής της συμμετοχής της Αρμενίας, ενώ τρία χρόνια αργότερα η Αρμενία αρνήθηκε να συμμετάσχει στη διοργάνωση του Μπακού, επικαλούμενη λόγους ασφαλείας.
Το Αζερμπαϊτζάν, που αρχές της προηγούμενης δεκαετίας αναδύθηκε ως η νέα δύναμη του μουσικού θεσμού και εργαλειοποίησε τη συμμετοχή του στον διαγωνισμό για να φιλοτεχνήσει το προφίλ μιας χώρας «soft power», κατηγορήθηκε το 2013 για προσπάθεια εξαγοράς ψήφων από τηλεθεατές άλλων κρατών καθώς και παραποίησης αποτελεσμάτων, οδηγώντας την EBU να υιοθετήσει ένα πιο αυστηρό πλαίσιο και σύστημα τηλεψηφοφορίας.
Από το 2008, όταν συμμετείχε για πρώτη φορά στο διαγωνισμό, το Αζεμπαϊτζάν εργαλειοποίησε την Eurovision για να φιλοτεχνήσει το προφίλ μιας χώρας-soft power. Το 2011 πήρε την πρώτη του νίκη, όχι όμως χωρίς παρατράγουδα. EPA/SERGEI ILNITSKY
Γεμάτη πολιτικές δηλώσεις– άμεσες ή έμμεσες – ήταν και η διοργάνωση του 2019 που έλαβε χώρα στο Τελ Αβίβ, έπειτα από τη νίκη της Netta την προηγούμενη χρονιά.
Οι Ισλανδοί Hatari προκάλεσαν σάλο το 2019 εμφανίζοντας μια παλαιστινιακή σημαία στο Green Room του διαγωνισμού στο Τελ Αβίβ
Από τη μία ήταν το ισλανδικό συγκρότημα Hatari που κρατούσε banner με τα χρώματα της παλαιστινιακής σημαίας την ώρα της ανακοίνωσης της βαθμολογίας τους, από την άλλη η guest star των Ισραηλινών Μαντόνα που έστειλε το δικό της αντιπολεμικό μήνυμα, αιφνιδιάζοντας τους ιθύνοντες του τηλεοπτικού δικτύου ΚΑΝ αλλά και τους σχολιαστές της Eurovision.
Εύλογα, αφού κανείς δεν είχε πρόσβαση στις πρόβες της και ελάχιστοι φαντάζονταν πως η ίδια θα συνοδευόταν από δύο χορευτές που έφεραν επάνω τους τις σημαίες Ισραήλ και Παλαιστίνης και θα έκλεινε το σόου της με ένα πελώριο «Wake Up» (Ξυπνήστε) να προβάλλεται στο video wall.
Λίγες ημέρες μετά, και πριν ακόμα κατακαθίσει ο κουρνιαχτός, έδωσε τη δική της απάντηση στους τιμητές της, δηλώνοντας πως ποτέ δεν θα εξυπηρετήσει με τη μουσική της οποιαδήποτε πολιτική ατζέντα και δεν θα πάψει ποτέ να μιλά για την παραβίαση των ανθρώπινων δικαιωμάτων σε οποιαδήποτε μέρος του πλανήτη και αν συμβαίνουν.
Η βασίλισσα της ποπ το 2019 αξιοποίησε τη σκηνή του Τελ Αβίβ, για να στείλει μάλλον αιφνιδιαστικά ένα ηχηρό αντιπολεμικό μήνυμα
Ο λόγος της 66χρονης σταρ παραμένει ανησυχητικά επίκαιρος έξι χρόνια μετά, για έναν διαγωνισμό που πέρυσι παρακολούθησαν 163 εκατομμύρια τηλεθεατές – οι μισοί από αυτούς στην ηλικιακή ομάδα 15-24 ετών – σε ολόκληρο τον κόσμο. Εκτός νυμφώνος παραμένει πάντως από το 2018 η Κίνα, στην οποία η EBU απαγόρευσε την αναμετάδοση, έπειτα από περιστατικό λογοκρισίας συμβόλων της LGBTQI+ κοινότητας από την κινεζική τηλεόραση.
Από την άλλη, η Τουρκία, για να μην μπαίνει στη διαδικασία να κόβει και να ράβει ό,τι κάποιοι «πεφωτισμένοι» νόες κρίνουν ότι δεν συνάδει με τα χρηστά ήθη των πολιτών της, απέχει από τη διοργάνωση από το 2013 – είχε καταδικάσει μετά βδελυγμίας μάλιστα και τη νίκη της Κοντσίτα Βουρστ το 2014.
Η νίκη της Κοντσίτα Βουρστ το 2014 είχε σχολιαστεί σχεδόν περιπαικτικά από την τουρκική τηλεόραση, παρότι η Τουρκία απέχει από το διαγωνισμό από το 2012 και μάλιστα δεν τον αναμεταδίδει στη χώρα. ENTERTAINMENT TPX
Πάντως, παρότι δεν τους πέφτει ακριβώς «γιουροβιζιονικός» λόγος, μερικοί προσπάθησαν εφέτος να δημιουργήσουν light διπλωματικό ζήτημα με αφορμή τη συμμετοχή της Klavdia, φωτογραφίζοντας το τραγούδι «Αστερομάτα» ως αλυτρωτικό, αλλά οι αιτιάσεις έπεσαν στο κενό.
Από το 2023, ως επίσημο μότο της Eurovision έχει επιλεγεί η φράση «United by Music». Και είναι τωόντι απογοητευτική η διαπίστωση πως, χρόνο με τον χρόνο, το κατά τα άλλα ευοίωνο και αισιόδοξο σύνθημα ερμηνεύεται περισσότερο ως ευφημισμός παρά ως πραγματικότητα.
Κεντρικές Φωτογραφίες: Η Klavdia στο Τιρκουάζ Χαλί στη Βασιλεία ή αλλιώς στην επίσημη έναρξη των εργασιών της 69ης Eurovision. Alma Bengtssson/EBU
