Στις 17 Ιανουαρίου, τρεις μέρες πριν εγκαινιάσει τη δεύτερη θητεία του, ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ συνομίλησε με τον κινέζο ομόλογό του Σι Τζινπίνγκ. Το ζήτημα της φαιντανύλης, της ουσίας που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του συνθετικού οπιοειδούς φαρμάκου Fentanyl, ήταν από τα πρώτα που ανέφερε.
Και αυτό, διότι ο Τραμπ θεωρεί την Κίνα, το Μεξικό και τον Καναδά τις χώρες που είναι οι κύριοι υπεύθυνοι για την παράνομη εισαγωγή μεγάλων ποσοτήτων Fentanyl στις ΗΠΑ. Σύμφωνα με στοιχεία του Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (CDC), το Fentanyl προκαλεί τον θάνατο 70.000 Αμερικανών κάθε χρόνο.
Το Fentanyl έγινε έτσι η επίσημη αφορμή για να προχωρήσει, από την 1η Φεβρουαρίου, ο Τραμπ σε εμπορικό πόλεμο με την Κίνα, το Μεξικό και τον Καναδά με τη μορφή της επιβολής δασμών στα εισαγόμενα προϊόντα αυτών των χωρών.
Η περίπλοκη σχέση με το Πεκίνο
To Fentanyl, του οποίου η βασική ουσία είναι η φαιντανύλη, κατασκευάστηκε για πρώτη φορά το 1960 από τον βέλγο γιατρό Πολ Γιάνσεν ως ισχυρό παυσίπονο και αναλγητικό. Επειδή όμως είναι εξαιρετικά εθιστικό και 50 φορές ισχυρότερο από την ηρωίνη, ήδη από το 1964 έχει τεθεί σε διεθνή έλεγχο από τον ΟΗΕ. Την τελευταία δεκαπενταετία στις ΗΠΑ, η κρίση των συνθετικών οπιοειδών, όπως το Fentanyl, έχει λάβει μεγάλες διαστάσεις – μόνο το 2022 κατασχέθηκαν στην Αμερική 50,6 εκατομμύρια δισκία Fentanyl.
Σύμφωνα με την αμερικανική Yπηρεσία Δίωξης Ναρκωτικών (DEA) και το αμερικανικό υπουργείο Δικαιοσύνης, από το 2019 ο κύριος όγκος του Fentanyl που φθάνει στις ΗΠΑ παρασκευάζεται στο Μεξικό χάρη σε κινεζικές «πρόδρομες ουσίες» – οι χημικές ουσίες που μετά από επεξεργασία και προσθήκες συνθέτουν το φάρμακο. Η Κίνα και το Μεξικό διαδραματίζουν όντως σημαντικό ρόλο στη διακίνηση του Fentanyl στις ΗΠΑ, όχι όμως και ο Καναδάς.
Στην Κίνα, οι πρόδρομες ουσίες παρασκευάζονται και πωλούνται νομίμως σε φαρμακευτικές εταιρείες για την παραγωγή σκευασμάτων όπως ισχυρά παυσίπονα. Ποσότητα όμως αυτών των ουσιών στέλνεται και στο Μεξικό.
Τα εργαστήρια των μεξικανικών καρτέλ ναρκωτικών, όπως τα διαβόητα καρτέλ του Σιναλόα και του Χαλίσκο, τις επεξεργάζονται, προσθέτουν και άλλα συστατικά και κατασκευάζουν το Fentanyl, το οποίο στέλνουν παράνομα σε μορφή χιλιάδων δόσεων στις ΗΠΑ, κυρίως μέσα από «περάσματα» τα οποία βρίσκονται στα σύνορα του Μεξικού με την Καλιφόρνια και την Αριζόνα.
Το γεγονός ότι οι «αποστολές» γίνονται σε μικρά φορτία σε συνδυασμό με το ότι το Fentanyl δεν έχει καθόλου οσμή δυσχεραίνουν περαιτέρω το έργο των συνοριακών αρχών που διενεργούν ελέγχους. Το 2024, στα σύνορα ΗΠΑ – Μεξικού κατασχέθηκαν 9.600 κιλά Fentanyl. Το ίδιο διάστημα, στα σύνορα ΗΠΑ – Καναδά κατασχέθηκαν 20 κιλά.
Η Κίνα αρνείται ότι στέλνει στο Μεξικό πρόδρομες ουσίες για την παραγωγή Fentanyl. Το 2019 απαγόρευσε την παραγωγή κάθε τύπου συνθετικών οπιοειδών χωρίς ειδική άδεια από τις Αρχές. Την ίδια χρονιά, ύστερα από κοινή έρευνα κινεζικών και αμερικανικών υπηρεσιών, δικαστήριο της Κίνας καταδίκασε σε θάνατο έναν άνθρωπο (η ποινή του μετατράπηκε τελικώς σε ισόβια) για τη μεταφορά Fentanyl στις ΗΠΑ, ενώ οκτώ ακόμη άνθρωποι καταδικάστηκαν σε ποινές που κυμαίνονταν από φυλάκιση έξι μηνών μέχρι ισόβια κάθειρξη.
Αυτή όμως η σκληρή προσέγγιση της Κίνας είχε ως συνέπεια οι εταιρείες χημικών, αντί να εξάγουν νομίμως το φάρμακο στην Αμερική, να στέλνουν τις πρόδρομες ουσίες στα καρτέλ του Μεξικού.
Η Κίνα ανέμενε από τις ΗΠΑ να την επιβραβεύσει για την αποφασιστικότητά της, τo 2019, να αντιμετωπίσει την κρίση των οπιοειδών. Αντί για επιβράβευση, ωστόσο, το 2020 ο Τραμπ, στην πρώτη του προεδρική θητεία τότε, της επέβαλε κυρώσεις για την καταστολή που ασκεί στους μουσουλμάνους Ουιγούρους στην επαρχία Σιντζιάνγκ.
Η κίνηση του Τραμπ προκάλεσε την οργή του Πεκίνου και η Κίνα σταμάτησε κάθε συνεργασία με τις ΗΠΑ επί του ζητήματος. Η επίσκεψη της τότε προέδρου της αμερικανικής βουλής Νάνσι Πελόζι στην Ταϊβάν το καλοκαίρι του 2022 επιδείνωσε την κατάσταση και μόνο τον Νοέμβριο του 2023, στη σινο-αμερικανική σύνοδο στο Σαν Φρανσίσκο, όπου ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν συναντήθηκε με τον πρόεδρο Σι, σημειώθηκε εξομάλυνση των σχέσεων των δύο χωρών.
Τον Ιανουάριο του 2024 συνήλθε για πρώτη φορά το σινο-αμερικανικό φόρουμ για την αντιμετώπιση των ναρκωτικών στο Πεκίνο. Στη συνέχεια, η Κίνα έλαβε σειρά αυστηρότερων μέτρων, έκλεισε 14 ιστότοπους και 1.000 διαδικτυακά καταστήματα που πωλούσαν πρόδρομες ουσίες.
Ωστόσο, τον Απρίλιο του 2024, σε έκθεση της αμερικανικής Βουλής για τη σχέση της Κίνας με το Fentanyl, αναφερόταν ότι το Πεκίνο χρησιμοποιεί τους μηχανισμούς ασφαλείας κατά του εμπορίου ναρκωτικών μόνο σε περιπτώσεις που επηρεάζεται ο κινεζικός πληθυσμός. Επιπροσθέτως, στην έκθεση αναφερόταν ότι η Κίνα χρησιμοποιεί το Fentanyl ως εργαλείο προπαγάνδας για να καταγγείλει την παρακμή των δυτικών δημοκρατιών.
Ως προς τον ρόλο του Μεξικού στη διακίνηση του Fentanyl στις ΗΠΑ, σε έγγραφο του αμερικανικού Κογκρέσου (19.12.2024) αναφέρεται ότι η νέα πρόεδρος του Μεξικού Κλάουντια Σέινμπαουμ, που ανέλαβε τα καθήκοντά της τον περασμένο Οκτώβριο, αναμένεται να ασχοληθεί πιο αποτελεσματικά με το ζήτημα.
Σημειωτέον ότι ο προκάτοχός της, ο επίσης κεντροαριστερός Αντρές Μανουέλ Λόπες Ομπραδόρ, υποστήριζε ότι στο Μεξικό ούτε κατασκευάζεται Fentanyl ούτε γίνεται χρήση του από τους Μεξικανούς, παρότι το 2023, σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, 180 Μεξικανοί πέθαναν από υπερβολική δόση Fentanyl, αριθμός ο οποίος αντιστοιχούσε στο 4% των συνολικών θανάτων από ναρκωτικά.
Η Σέινμπαουμ έχει διατελέσει δήμαρχος της Πόλης του Μεξικού και μαζί με τον Ομάρ Γκαρσία Αρφουτς, πρώην διευθυντή της αστυνομίας και νυν υπουργό Δημόσιας Τάξης, είχε στο παρελθόν συνεργαστεί με τις αμερικανικές αρχές για την πάταξη του λαθρεμπορίου οπιοειδών. Toν περασμένο Nοέμβριο ο Αρφουτς ανακοίνωσε ότι οι μεξικανικές αρχές κατέσχεσαν τη μεγαλύτερη ποσότητα Fentanyl στην ιστορία της χώρας.
«Ο Καναδάς δεν είναι μείζων πηγή εισαγωγής»
Ο Τραμπ επιμένει ότι και ο Καναδάς κατακλύζει τις ΗΠΑ με Fentanyl. Σύμφωνα ωστόσο με έκθεση του Κογκρέσου του 2022, η οποία παρουσιάζει αναλυτικά στοιχεία, «ο Καναδάς δεν είναι μείζων πηγή εισαγωγής Fentanyl, ούτε πρόδρομων ουσιών, ούτε άλλων συνθετικών οπιοειδών στις ΗΠΑ».
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν κατασκευάζεται Fentanyl στον Καναδά. Οπως όμως επισημαίνει ο επικεφαλής των αρχών ελέγχου των συνόρων του Καναδά Ντάνιελ Άνσον στην εφημερίδα «New York Times», «οι καναδοί εγκληματίες δεν μπορούν να ανταγωνιστούν το φθηνό μεξικανικό Fentanyl στην αμερικανική αγορά».
